अश्वगंधा वनस्पती विषयी आयुर्वेदीक माहिती
• अश्वगंधाची इतर नावे : अश्वगंधा, असगंध,ढरगुंज, ढोरकामुनी, कामरुपिणी
• इंग्रजी नाव : winter cherry.
• शास्त्रीय नाव : withania Somnifera
• प्रकार :
हे एक प्रकारचे झुडूप आहे.
• उंची :
अश्वगंधाचे झुडूप ४० ते ७५ सेंटिमीटर पर्यंत वाढते.
• फांद्या :
मध्यभागी खोड असून त्यास अनेक फांद्या फुटतात. व सभोवार पसरतात.
• पाने :
या वनस्पतीची पाने ही गडद हिरव्या रंगाची असून त्यावर पांढरट शेड असते. पाने लंबवर्तुळाकार असतात.
फुले :
हिरव्या रंगाची फुले येतात. व नंतर पिवळ्या रंगाची दिसतात.
• फळे :
अत्यंत छोटी अशी केशरी लालसर रंगाची फळे या झाडाला असून ग्रामीण भागात त्यास कांगुण्या म्हणतात. पक्षी, किडे, कीटक व मुंग्या अत्यंत आवडीने खातात.
• बिया :
फळात अनेक बिया असतात.या बियांची उगवण क्षमता कमी असते.
• मुळ :
या वनस्पतीची मुळे ३५ ते ४० सेमी लांब तर ३ ते ३.५ सेमी जाड असतात. वरून तपकिरी रंगाची तर आतील बाजूस पांढरट श्वेतवर्णी रंगाची असतात.
• या वनस्पतीच्या मुळांचा वापर आयुर्वेदीक औषधामध्ये विशेषत: केला जातो.
• अश्वगंधाच्या जाती :
• १) जंगली २) शेतात पेरूण उत्पादन घेतली जाणारी
• शेतात उत्पादन घेतली जाणारी अश्वगंधा विशेषता औषधात वापरले जाते.
• रस : मधुर, तीक्त काषाय रसाची ही वनस्पती आहे.
• वीर्य :उष्ण.
• विपाक : मधुर.
• गुण : लघु व स्निग्ध.
• कर्म : शुक्र व बलवर्धक.
 |
| अश्वगंधाचे फूल |
• अश्वगंधाचे औषधी उपयोग :
• या वनस्पतीच्या मुळांचा औषधात वापर करतात.
• या वनस्पतीच्या मुळात अल्काईडस घटक असतात. यामध्ये व्हिडानिन अल्काईडस मोठ्या प्रमाणात असते. ते ४०% इतके असते.
• अश्वगंधा वनस्पती ही तणाव व चिंता कमी करणारी आहे.
• तिच्यात दिपग्न गुण असल्याने ती भूक वाढवते. पोटातील जंत मारून टाकते.
• शुलघ्न व बल्यवर्धक आहे. याचा अर्थ असा की ती वेदना कमी करणारी. व शरीरात ताकद वाढविणारी आहे. ज्या व्यक्तीची हाडे कमकुवत झालेली आहेत. दुखतात, त्यांची झीज झालेली आहे. त्यांची हाडे बळकट करण्याचे काम अश्वगंधा करते.
• अश्वगंधा कफघ्न असल्याने शरीरातील कफ कमी करते. त्यामुळे श्वासाशी संबंधित रोगांवर तिचा वापर करतात. सूज उतरवणे, श्वास नलिकेमार्गे होणार्या आजारावर अत्यंत प्रभावी आहे. कोरोना काळात अत्यंत प्रभावी कार्य या वनस्पतीने केले आहे.
• वाजीकरण हा गुण अश्वगंधामध्ये असल्याने ती शरीरातील शुक्रधातू वाढवते. बळकट करते. जीवनात अधिक संभोग, हस्तमैथून याद्वारे शरीरातील शुक्र व बल कमी होते. त्यावर उपाय अश्वगंधा आहे. अश्वगंधाचे सेवन केल्यास शुक्र धातू वाढवून संकलन करते. धातू पुष्टी करून वजन वाढवते. अधिक चांगली संतती होण्यासाठी पुरुषांना उपयुक्त अशी ही अश्वगंधा आहे.
• स्त्रियांच्या समस्यांवर देखील अश्वगंधा उपयोगी आहे. रस धातुवर काम करणारी ही वनस्पती आहे. स्त्रियांच्या गर्भाशयातील निर्माण गाठीवर उपयोगी अश्वगंधा पडते. पिशवी व योनीस सूज येणे, योनीतून वेदना होणे. पांढरे पाणी अंगावर जाणे. स्त्रियांचा प्रायव्हेट पार्ट दुखत असेल तर त्यावर उपाय करणे. यावर अश्वगंधा उपयोगी आहे.
• मानसिक तणाव कमी करते. तसेच शांत झोप देणारी, रक्त दाब (ब्लड प्रेशर) नियंत्रणात आणणारी व रक्त शुद्ध करणारी तसेच हिमोग्लोबिन वाढवणारी अश्वगंधा आहे.
• मानवी तणावात या औषधाचा वापर करतात.
• स्त्री व पुरुष यांची सेक्स क्षमता वाढवण्याचे काम व जास्त काळ टिकवण्याचे काम अश्वगंधा करते.
• Brest canccer मध्ये स्त्रियांसाठी अश्वगंधा क्युमो थेरपी करताना अश्वगंधा वापरतात.
• Parkinsonism मध्ये वापर अश्वगंधाचा करतात.
• पुरुष मसलटोन वाढवण्यासाठी अश्वगंधा खातात.
• T.b. सारख्या आजारावर अश्वगंधा उपयोगी पडते.
• लहान मुलांसाठी तर ती बालमित्र आहे. वजन वाढवणे, कफ कमी करणे, हाडे बळकट करणे, यासाठी लहान मुलांना फायदेशीर आहे. म्हणून बाळगुट्टित तिचा वापर केला जातो.
• मुडदूस या रोगावर अश्वगंधा उपयुकत आहे.
• कोणी कसे व किती प्रमाणात अश्वगंधाचे चूर्ण खावे.
• मोठ्या लोकांनी पाव चमचा अश्वगंधाची पावडर सेवन् करावी.
• लहान मुलांना चिमुट भर चूर्ण द्यावे. दुधासोबत देणे चांगले. पण प्रकृती पाहून वैद्यकिय सल्याने घेणे चांगले.
• अश्वगंधा सेवन सलग २१ ते ४२ दिवस करणे लाभदायक असते.
• अश्वगंधा ही उष्ण गुणांची असल्याने पित्तप्रधान व्यक्तीने वैद्यकिय सल्याने तिचे सेवन करावे.
• सहसा अश्वगंधा सेवन हे दुधासोबत उकळून घेणे चांगले. त्यातसोबत खडीसाखर टाकूनखाणे फायदेशीर असते.
अशी आहे अश्वगंधा वनस्पती विषयी आयुर्वेदीक माहिती
