जांभूळ वनस्पती व माहिती
Jambhul vanaspati information in marathi
• कुळ : जंम्बूल कूळ
• शास्त्रीय नाव : सायझिजियम क्युमिनी (syzygium cumini )
• संस्कृत नावे : फलेंद्रा, सुरभी पत्र, जम्बु.
• मूलस्थान : भारत.
म्यानमार, श्रीलंका, मलेशिया, ऑस्ट्रेलिया, या ठिकाणी सुध्दा जांभळाची झाडे पाहायला मिळतात.
• समुद्र सपाटी पासून ते उंच डोंगर दऱ्या मध्ये जांभळाची झाडे आढळतात.
• खोड :
या झाडाचे खोड अत्यंत मजबूत स्वरूपाचे असते. त्याचा रंग पांढरा असतो.काही ठिकाणी ही झाडे बुटक्या स्वरूपाची असून काही ठिकाणी अत्यंत उंच असतात. आतील बाजूचा गाभा हा भुरकट तपकिरी रंगाचा असतो. याचे लाकूड सहसा पाण्यात कुजत नाही म्हणून याचा वापर घरबांधणी ,अवजारे बनवणे. यासाठी केला जातो.
• फांद्या :
या झाडाच्या फांद्या अत्यंत बारीक स्वरूपाच्या असून त्याचा बहुतांश वेळा उपयोग जळणा साठी केला जातो.
• पाने :
मध्यम आकाराची पाने असणारी देठ व शेंड्यास थोडी निमुळती तर मध्यभागी लांबट अशी व थोडी जाड असून हिरव्या रंगाची असतात. पानाच्या शिरा कडेने स्पष्ट दिसणाऱ्या अशा असतात. गुरांचा चारा म्हणून पानांचा वापर होतो.
• फुले व फळे :
या झाडाची फुले म्हणजे सुरवातीस मोहोर येतो व नंतर वरील बाजूने कळी अवस्थेत हिरवी उमलल्यावर पांढरट व सोनेरी सेड असणारी आतिल बाजूला केसर असणारी असतात.
• फळे :
या झाडाला लागलेली फळे ही छोटी लांबट स्वरूपाची असतात. जी गुच्छाच्या स्वरूपात लागतात. सुरवातीस हिरवी नंतर गुलाबी, भुरकट तपकिरी व पिकल्यावर जांभळी वा काळीभोर असतात.
• फळावरून यांच्या दोन जाती पडतात यामध्ये १) संकरित कलम जाती मधुर अशी मोठ्या आकाराची ( राज जंम्बू) तर २) लहान आकाराची कमी गर असणारी ( क्षुद्र जम्बू / काष्ट जंबू)
• फळाची चव : तुरट गोडसर चव जांभळाची असते. अनेक पक्षी व प्राणी यांच्या अन्नामध्ये या फळाचा समावेश आहे.
• एक जांभळाचे झाड हे एका वर्षात ५० किलो उत्पन्न देते.
• जांभूळ झाडा विषयी आयुर्वेदिक व इतर माहिती :
• जांभूळ खाल्याने अशक्तपणा व थकवा जाऊन पित्ताचा त्रास कमी होतो. तसेच उष्णता देखील कमी होते.
• मूतखडा रोगावर जांभळाच्या बियांचे चूर्ण घ्यावे.
• यकृताच्या आजारावर जांभूळ सेवन केल्याने चांगला आराम मिळतो. यासाठी रोज सकाळी जांभूळ रस घ्यावा.
• जांभळाच्या बियांचे चूर्ण गाईच्या दुधात मिसळून तोंडाला लावल्यास मुरुमा व तोंडावर बारीक फोड आलेले बरे होतात.
• जुलाब होत असल्यास जांभळाच्या कोवळ्या पानांचा रस मधासोबत सेवन करावा. त्याचे प्रमाण एक चमचा रस व तीन चमचे मध असे हवे.
• जुलाबावर जांभूळ सालीचा काढा घेतल्यास देखील फायदा होतो.
• जुलाब होत असल्यास पिकलेली जांभळे खाल्यास फायदा होतो. मात्र त्याबरोबर आहार हलका घ्यावा, दही भात, वरण भात खावा.
• जांभूळ हे थंड फळ आहे. पोटातील आगीवर तसेच अपचनाचा त्रास होताना जांभूळ सेवन फायदेशीर ठरते.
• जुलाबासोबत रक्त पडत असेल तर जांभळाच्या बियांचे चूर्ण कोमट पाण्याबरोबर घ्यावे. त्यासोबत हलका आहार घ्यावा. फायदेशीर आहे.
• जांभळात म्युलिक अँसिड, बेट्युलिक अँसिड आहे. त्यामूळे ते प्रतिजैविक आहे.
• दात व हिरड्या दुखत असतील. हिरड्यांतून रक्त येत असेल, तर जांभूळ सालीचे चूर्ण दंतमंजन म्हणून वापरावे. हिरड्या व दात मजबूत होतात.
• तोंडात जखमा झाल्यावर जांभूळ रसाच्या गुळण्या केल्यास जखमा बऱ्या होण्यास मदत होते.
• घसा दुखीवर जांभूळ सालीचे चूर्ण मधासोबत घेतल्यास घसा बरा होण्यास मदत होते. व आवाज मोकळा होतो.
• नियमित जांभूळ रस घेतल्यास तोंड येणे, तोंडात फोड येणे, चट्टे तोंडात उठणे बंद होते.
• जांभूळ उपाशीपोटी खावू नये. वातविकार होऊ शकतात. स्वच्छ धुवून मिठासोबत सेवन करावे. जांभूळ खाल्यावर दूध पिवू नये.
• जांभूळात अ व क जीवनसत्व भरपूर असल्याने डोळे व त्वचा विकारावर उपयुक्त आहे.
• हृदयविकार, पोट विकार, मधुमेह (डायबेटिस) , मूळव्याध, डायरीया, अपचन, जुलाब यावर गुणकारी जांभुळाचे सेवन आहे.
• मधुमेह रोगात जांभूळ बियांची पावडर रोज एक चमचा सेवन केल्यास मधुमेह नियंत्रित होतो.
• नैसर्गिक रक्त शुद्ध करण्याचे काम तसेच लोह , आयर्न असल्याने हिमोग्लोबिन वाढवण्याचे काम जांभूळ करते.
• जांभूळ सेवन केल्याने केस लांब व मजबूत होतात.
• जांभळाच्या झाडात एखादा लोखंडी खिळा ठोकला तर तो वर्षभरात विरून जातो.
• जांभळाची पाने चेचून लोखंडाचा किस काढून एकत्र ठेवल्यास लोह क्षार तयार होते.
• जांभळाच्या पानांवर रेशिमकिड्यांची जोपासना होते.
• जांभळाच्या रसापासून शिरका, जम्भासव, असे पदार्थ तयार केले जातात.
अशी आहे जांभूळ वनस्पतींची माहिती.
Jhambhul Tree information in marathi
