औषधी वटवृक्ष व त्याची माहिती
Banyan Tree information in marathi
भारतीय हिंदू संस्कृतीमध्ये अत्यंत पूजनीय व वंदनीय असे स्थान वडाच्या झाडास आहे.
 |
| औषधी वटवृक्ष व त्याची माहिती Banyan Tree information in marathi |
वडाच्या झाडाची माहिती :
जवळ जवळ तीस मीटर पर्यंत वाढ असणारे मजबूत खोडाचा अनेक पारंब्या असणारा, व विस्तृत एरीया आपल्या ताब्यात घेतलेले झाड हे वडाचे असते.
खोड : मजबूत, गुळगुळीत, पांढरट रंगाचे असते.
पाने : लंबवर्तुळाकार पाने अत्यंत राठ, गडद हिरव्या रंगाची असून मधील शिराविण्यास सुंदर दिसतो. पानाची मागील बाजू ही फिकट हिरवी म्हणजेच जरा पोपटी रंगाची असते. स्पर्श केल्यास जाड पाने लागतात.
• पारंब्या :
वडाच्या झाडाचे आगळे वेगळे वैशिष्ट्ये म्हणजे त्याच्या पारंब्या, खोडातून पसरलेल्या विस्तृत अशा शाखांना अनेक अधोमुख पारंब्या निर्माण होतात. ज्या खालील दिशेस जात जमिनीत रुजतात, अन् झाडास एकप्रकारे अन्न पुरवणाऱ्या मूळ व खोड याचे काम करत जमिनीत घट्ट धरून ठेवतात.
• फुले व फळे :
पानांचे देठ व खोड यांच्या मधून छोटे कोके येतात त्यास छोटी छोटी वाटोळ्या आकाराची फुले येतात. फुलातील पुष्पाशय किड्यांद्वारे फलित होते. व त्याची निर्मिती ही छोट्या वाटोळ्या कुंकवाच्या रंगाच्या फळात होते.
ही फळे पक्षी व झाडावर राहणारे प्राणी आवडीने खातात.
• फळात किडे असल्याने माणसे मात्र वडाची फळे खात नाहीत.
• वडाचे शास्त्रीय नाव :
Ficus benghalensis हे या वृक्षाचे शास्त्रीय नाव आहे. व हा वृक्ष मोरेसी या कुळातील असून हा भारत देशाचा राष्ट्रीय वृक्ष आहे.
वड या वृक्षाची इतर नावे : वड, वट, न्यग्रोथ (संस्कृत) banyan tree (English)
वडाचे झाड हे भारतीय उपखंडात भरपूर प्रमाणात आढळून येतात.
• या झाडाच्या पारंब्या या खोडास उटून खालच्या दिशेला वाढतात व जमिनीत रुजतात. म्हणून त्यास न्यग्रोथ असे म्हणतात.
• हा वृक्ष प्रथम बंगाल प्रांतात आढळला त्या ठिकाणी व्यापाऱ्यास बनिया म्हणतात. तो जसे सर्वत्र फिरून व्यापार करत क्षेत्र निर्माण करतो. तसे हा वृक्ष पसरतो म्हणून त्यास बनियन ट्री असे म्हणतात.
• मध्यप्रदेश राज्यातील छिंदवाडा येथील एक वटवृक्ष अडीच एकरात पसरलेला आहे. हा वृक्ष बहुवर्षीय आयुष्य असणारा आहे. ३०० ते ४०० वर्षांपूर्वीचे आयुष्य असणारी असंख्य वडाची झाडे आहेत.काही १००० वर्षापर्यंतची आहेत.
• वडाच्या झाडाचे धार्मिक महत्त्व :
• हिंदू धर्मीय सावित्री नामक साध्वी पतिव्रता स्त्रीने आपला पती बेशुद्ध झाल्यावर तिने त्यास या वृक्षाखाली झोपवले व कठीण व्रत केले. व आपल्या पतीचे प्राण वाचवले म्हणून या वृक्षाची आजही ज्येष्ठ महिन्याच्या पौर्णिमेस स्त्रिया पूजा करतात.
• कुरुक्षेत्रात महाभारत काळात महायज्ञ केला. तेव्हा सोमचमसाच्या पात्राचे मुख अधोमुखी केले. त्यातून वडाचे झाड निर्माण झाले असे शतपत्र ब्राम्हण या ग्रंथात विचार मांडले आहेत.
• यज्ञविधी साठी लागणारी पात्रे याच झाडाच्या लाकडापासून बनवतात.
• सृष्टी निर्माण होताना व प्रलयकाळी बालरुपात श्री विष्णू या झाडाच्या पानावर विश्रांती घेतात.
• ब्रह्मदेव व शिवशंकर या देवतेचा वास वडाच्या झाडात असतो असे मानले जाते.
• मघा नक्षत्राचा हा आराध्य वृक्ष आहे.
• वडाचे झाड हे सर्वात जास्त ओक्सीजन सोडते त्यामुळे त्यास प्राणत्तव वृक्ष ही म्हणतात.
• वडाच्या झाडाखाली श्री स्वामी समर्थ यांचा वास आहे असे म्हणतात.
वटवृक्षाचे औषधी उपयोग :
• वडाच्या फांदीच्या टोकाचे शेंड्याचे चार- पाच कोंब घेऊन ते ठेचून एक कप पाणी घालून उकळावे. नंतर ते गाळून पुन्हा त्यात एक कप दूध घालून उकळावे व तयार होणारे कल्प रोज स्त्रियांनी व पुरुषांनी प्यायल्याने बीज निर्मितीस मदत होते.
• वडाच्या झाडाच्या पारंब्या आणून रात्रभर पाण्यात भिजत ठेवा, सकाळी ते पाणी उकळून थंड करा. त्यात खडीसाखर घाला. पुन्हा उकळून पाक तयार करा. व त्याची साखर बनवा. ती ब्रोन विटा सारखी लागते. ते निर्माण झालेले सत्व म्हणजे शक्तीसुधा कल्प होय. ते सप्त धातूंचे पोषण करते. रस,रक्त, मास, मेद, अस्थी, मज्जा, शुक्र हे सात धातू शरीरातील पोषण करते.
केसर व विलायची घालून शक्तीसुधा कल्प प्राशन रोज केल्यास स्त्री व पुरूष यांचा सातवा शुक्र धातू ही बलवान व पोषित होतो व उर्जावान बनवतो.
• वडाच्या पानाचा चिक बत्ताशावर पाडावा, तो सुकेल ते घेऊन, असे ५० ते १०० बत्ताशे एकत्र करून ठेवावेत, ते रोज दोन ते तीन बत्ताशे रोज गाईच्या दुधासोबत घेतल्यास ते सप्त धातू पोषक व शुक्राणू वर्धक आहेत. पुरुषांमध्ये बीज वाढवतात.
• पावसाळा सुरू होताच वडाच्या पारंब्यांना येणारे काडीसारखे तंतू तोडून स्वच्छ धुवून ते दोन कप पाणी घालून उकळा व एक कप पाणी तयार करा. तो काशाळ रक्त काढा म्हणून उपयुक्त आहे. मूळव्याध रोगात रक्त पडत असेल तर कमी होते. हाच काढा स्त्रियांनी सात ते आठ दिवस घेतल्यास स्त्रियांना पाळीत होणारा रक्तस्त्राव कमी करण्यास मदत होते.
• वडाची करंगळीच्या आकाराची पारंबी दाताने चाऊन तिने दात घासलेस आपले दात व हिरड्या मजबूत होतात.
• वडाच्या पारंब्या, म्हाका, आवळा यांचा काढा बनवून तो तिळाच्या तेलात घालून वटजटादी तेल बनवता येते. यामुळे केसांची मुळे मजबूत होतात व केसांची वाढ होते.
• तोंड येणे, तोंडात फोड येणे यावर वडाच्या पानांचा काढा करून दिवसातून दोन ते तीन वेळा गुळण्या कराव्यात आराम मिळतो.
• शरीरावर नागीण अथवा सर्प उठणे यावर वडाच्या पानांचा काढा करून शेक द्या, तसेच पाने चेचून लावल्यास आराम मिळतो. कारण वड शितल काशाळ रसाचा वृक्ष असल्याने तो नागीण या रोगावर उपयुक्त आहे.
• कफ दोष नाशक असल्याने जर गुडघे दुःखी असेल व वडाची पाच ते सहा पाने घेऊन तव्यात गरम करून शेक घ्या जर बरे वाटत असेल तर सलग सात ते आठ दिवस हा उपाय करा. दुसरा वेगळा प्रॉब्लेम असेल तर हा उपाय लागू होणार नाही.
• वडाच्या अवयवा पासून बनलेला काढा व इतर पदार्थ सेवन करताना पचण्यास जड असलेने मर्यादित सेवन करावे.
• लघवी करताना जळजळ होत असेल तर दीड लिटर पाण्यात वडाचे एक पान व धने घालून उकळून थंड करून दिवसभर थोडे थोडे सेवन केले तर जळजळ कमी होते.
• वडाच्या पारंब्यांपासून बनवलेले वट जटादी तेल लावून पायांच्या कडक शीरांना मालिश केल्यास आराम मिळतो.
• स्त्रियांच्या अंगावर पांढरे जाणे, या समस्येवर वडाची छोटीशी साल आपण आणून पाण्यात टाकून गरम करून शेक घेतल्यास आराम मिळतो. तसेच धुतल्यास इन्फेक्शन कमी होते. जखमा धुण्यासाठी देखील उपयुक्त होते.
ही आहे औषधी वटवृक्ष व त्याची माहिती
Banyan Tree information in marathi
