आवळा आयुर्वेदिक वनस्पती विषयी माहिती
Indian Goose Berry Emblic Myrobalan information in marathi
• मराठी भाषेत नाव : आवळा.
• हिंदी : आमला.
• संस्कृत भाषेत नाव : आमलक, धात्री, अमृता, शिवा, शांता, वृष्या, रोचनी, दिव्या, अमृतोदभवा, श्रीफला
• शास्त्रीय नाव :
Indian Goose Berry Emblic Myrobalan.
इंग्रजी नाव :
Emblic Myrobalan.
• चव : आंबट- तुरट.
• आवळा ही वनस्पती कुठे आढळते : आशिया, आफ्रिका, युरोप खंडात आवळा ही वनस्पती आढळते.
• झाडाची उंची : २१ ते २५ फुटापर्यंत आवळ्याचे झाड वाढते.व ही वनस्पती बहुवार्षिक आहे.
• सालीचा रंग : या झाडाची साल राखाडी रंगाची असून पांढरट पातळ रंगाची साल. तिचा वापर औषधात देखील करतात.
• खोड: आवळ्याचे झाड एका झुडूपासारखे जरी नसले. तरी ते छोटेसे असते. त्यामुळे खोड एखाद्या फुलझाडाप्रमाणे असते.
• पाने : पानांचे देठ लांब असतात. चींचे सारखी संयुक्त पानांची रचना आवळ्याची असते. हिरव्या रंगाची पाने अत्यंत लहान आकाराची असतात. एखाद्या लाजरीच्या झाडासारखी.
• फुले : शरद ऋतूत फुले येतात. छोटी पिवळसर रंगाची फुले या झाडाला उठतात.
• फळे : एखाद्या लहान गोटी सारखी वाटोळी हिरव्या रंगाची फळे या झाडाला लागतात. व ती पिकल्यावर पिवळ्या रंगाची दिसू लागतात.फळांवर सहा रेषा असतात.
• बी : प्रत्येक फळाच्या आतील बाजूस एक बी असते. फळातील बी कठीण असून तिला देखील सहा शीरा असतात.
• या झाडाला हिवाळा ऋतूत बहर येतो. विशेषत कार्तिक महिन्यात थंडी पडते तेव्हा या झाडाला बहर येतो.
• आवळ्यामध्ये बनारसी आवळा सर्वश्रेष्ठ मानला गेला आहे.
• आवळ्याची झाडे भारत देशात सर्वत्र आढळतात.
• आवळ्याच्या जाती :
• १) गावठी आवळा : फळ मोठे जास्त गर असणारे,
२) रानटी आवळा : फळ आकाराने लहान असते. यातील बी मोठी असते.
आवळ्याचे गुणधर्म : आवळा हा आम्ल, मधू, कटू, तिक्त, काशाळ रस युक्त असतो.
* आवळा खाताना प्रथम आंबट चव त्यानंतर तुरट गोड, मधुर विपाकाचा शितगुणी असणारा हलका व रुक्ष असतो.
• आवळ्याची औषधी व इतर माहिती :
• आंबट असल्याने आवळ्यात आम्ल असते. त्यामुळे वात दोष कमी होतो.
• मधुर रसाची गोड चव असल्याने शितगुणी पित्त दोष कमी करणारा आहे.
• रुक्ष, काशाय, तुरट रसाचा असल्याने कफ दोष कमी करतो.
• अशाप्रकारे तिन्ही कफ, पित्त, वात दोष निवारक असल्याने आवळ्यात त्रिगुणी दोष नाशक असे म्हणतात.
• आवळ्यामध्ये ग्यालिक अँसिड ट्यानिक असिड शर्करा, सेल्युलोज, कॅल्शियम असे इतर खनिजे असतात.
• आवळ्यात मोठ्या प्रमाणात क जीवनसत्त्व असते.
• ट्यानीन मोठ्या प्रमाणात असल्याने आवळा शिजवला तरी क जीवनसत्व नष्ट होत नाही.
• आवळे उन्हात थोडा वेळ वाळवून त्याच्या शीरा सुट्टया झाल्या की पुन्हा मीठ लावून सुकवून साठवला जातो. नंतर तो वेगवेगळ्या पदार्थात वापरता येतो.
• च्यवनप्राश, त्रिफळा चूर्ण यासारख्या पदार्थात आवळ्याचा वापर केला जातो.
• आवळा आयुष्य वाढवणारा व तारुण्य टिकवणाराव व वाढवणारा असल्याने त्याचे रोज सेवन करावे.
• आवळा नियमित सेवन केल्याने शरीरात उत्साह,जोम वाढून शरीर सशक्त करतो.
• उन्हाळा ऋतूत आवळ्याचे नियमित सेवन केल्याने चक्कर येणे गरगरणे थांबते. शरीरात शीतलता येते.
• हृदविकाराच्या रोगावर आवळा गुणकारी आहे. रोज सकाळी उपाशीपोटी आवळ्याचा रस घेतला की हृदय सशक्त होते.
• ज्या लोकांना मधुमेह (डायबिटीस) आहे. त्यांनी रोज सकाळी एक चमचा आवळा रस व एक चमचा हळदीचा रस एकत्र घेतल्याने मधुमेह नियंत्रणात येतो.
• आवळ्याचे चूर्ण मुळ्यासोबत खाल्याने मूत्राशयाशी संबंधित तक्रारी बंद होतात.
• रोज एखादा आवळा खाल्याने पोटातील कीड नष्ट होते. व पोटाचे आरोग्य सुधारते.
• गरोदर स्त्रियांनी गरोदर अवस्थेत आवळ्याचे सेवन केल्याने मळमळ, उलटीचा त्रास कमी होतो. पचनशक्ती सुधारते.
• मूल होत नसेल त्या व्यक्तींनी आवळ्याचे रोज सेवन करावे. शारीरिक दुर्बलता नष्ट होते व वंध्यत्व दूर होण्यास मदत होते.
• आवळ्याच्या नियमित सेवनाने स्मरणशक्ती सुधारते, डोळ्यांचे आरोग्य सुधारते. डोळ्यांचे विकार जाऊन डोळे तेजस्वी होतात.
• आवळ्याचे चूर्ण चेहऱ्यावर लावल्यास काळे डाग कमी होतात.
• डोक्यावरील केसात कोंडा होत असेल. केस पांढरे होत असतील. केस गळत असतील. तर आवळ्याचे तेल लावतात. त्यामुळे कोंडा होणे थांबून केसांचे आरोग्य सुधारते.
• जुलाब होत असतील. व आव पडत असेल. तर सलग आठवडाभर आवळ्याच्या रसात सुंठ चूर्ण घालून जेवणापूर्वी घेत राहिल्यास जुलाब कमी होतात. व आराम पडतो.
• सांधेदुखी होत असल्यास रोज आवळ्याच्या रसात गुळ व आल्याचा तुकडा घ्या. व त्याचे सेवन केल्यास सांधेदुखी कमी होईल.
• एका आवळ्यात दोन संत्र्यांची, एका अंड्याची पोषक तत्वे असतात.
• अनेक रोग नष्ट करण्याची शक्ती आवळ्यात असते.
• आवळ्यापासून बनवले जाणारे पदार्थ : आवळा कॅन्डी, आवळा शिरप, आवळा सुपारी, च्यवनप्राश, मुरांबा, लोणचे, आवळेपाक बनवतात.
• असा बहुगुणी आरोग्यदायी आवळा रोज सेवन करावा.
